Anno 2018 is aids nog steeds een ernstige ziekte. Ruim 33 miljoen mensen zijn besmet met het hiv-virus dat aids veroorzaakt en in 2016 kwamen daar 1,6 miljoen mensen bij. In de loop der jaren is wel veel vooruitgang geboekt in met name het in bedwang houden van deze ziekte. De geboekte resultaten zijn mede te danken aan de voor biomedisch onderzoek ingezette chimpansees, die sinds 2006 niet meer als proefdier mogen dienen.
"Het onderzoek met chimpansees heeft veel waardevolle informatie opgeleverd over het hiv-virus", vertelt Willy Bogers, hoofd virologie bij BPRC. "Het meest opvallende was dat chimpansees, na experimentele toediening van dit virus, nooit aids ontwikkelden, maar het virus van nature kunnen onderdrukken. De grote vraag was waarom chimps dat wel kunnen en mensen niet. Welk mechanisme zit daarachter? Maar die vraag blijft voor altijd onbeantwoord. We weten wel dat de voorspellende waarde van het immuunsysteem van chimps een feit is. Bijna identiek aan dat van de mens. Deze apen hebben een belangrijk bijdrage geleverd aan het onderzoek naar en het begrijpen van hiv-infecties."
Vergelijkbaar ziektebeeld
Willy vertelt dat de chimpansee het enige geschikt diermodel - naast de mens - was om te onderwerpen aan het hiv-virus. "Zonder chimpansees was het aidsonderzoek nooit zover geweest. De resusapen waarmee we nu werken, zijn niet vatbaar voor hiv-virussen, maar wel voor een hiv-achtig virus (simian immunodeficiency virus: siv) met een vergelijkbaar ziektebeeld als bij de mens. Dankzij dit apenmodel kunnen we de biologie en pathologie van het hiv-virus onderzoeken. Niet alleen door makaken te infecteren met het siv-virus, maar ook door het siv-virus in een hiv-'jasje' te gieten. Op die manier is het mogelijk vaccins te testen die gericht zijn op de buitenkant van het hiv-virus."
Nieuwe vaccinkandidaten
Tijdens een aidsconferentie van afgelopen zomer (in Amsterdam) bleek dat de wetenschappelijke wereld hoopgevende resultaten blijft boeken, zoals blijkt uit dit verslag. "Beetje bij beetje worden nieuwe vaccinkandidaten ontwikkeld en getest", vertelt Willy. "We beschikken niet van het ene op het andere moment over een goed werkzaam vaccin. Dat gaat stapje voor stapje. De werkelijkheid is wel dat aids zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld van een dodelijke naar een chronische ziekte, dankzij de ontwikkeling en toepassingen van antivirale medicijnen."
Nadruk op preventie
Het aidsonderzoek bij BPRC is vooral gericht op het bijdragen aan de ontwikkeling van nieuwe vaccins. "Eenmaal geïnfecteerd zal het virus altijd in het menselijk lichaam blijven. Men kan de ziekte nu in bedwang houden door gebruik te maken van beschikbare medicijnen. Ook voor het ontwikkelen van nieuwe hiv-medicatie en de toediening daarvan was en blijft onderzoek in apen belangrijk. Maar in landen waar geen toegang is tot die medicijnen, sterven nog steeds mensen aan aids. Wij werken mee aan de ontwikkeling van een vaccin met als doel überhaupt nooit geïnfecteerd te raken, zodat het virus nooit de kans krijgt het lichaam binnen te komen en zich te settelen. Dat is een andere insteek, met nadruk op preventie. De kennis die wij met ons onderzoek opdoen, kan een nieuwe stap zijn op weg naar krachtigere vaccins in de strijd tegen aids en hiv."